Page 10 - "Xəzər"
P. 10
“Aşenbax gəncliyindən bax, belə yaşayıb, – topladığı gücü namusla, vicdanla incəsənətə
2016 o, sol əlini yumruq kimi sıxmışdı, – Başqa qurban verirdi. Bixəbərlərin Fridrixin
cür, yəni, bax belə, – o yumruğunu açaraq, qəhrəmanlıqlarla dolu həyatı cərəyan edən
Tomas Mann. Venesiyada ölüm əlini ət parçası kimi, kreslonun qoltuğundan “Mayya”nın bütün dünyasını, onun epik fonunu
ixtiyarsız yerə sallamışdı, – yaşamağı özünə vahid gücün və nəfəsin bir nöqtədə olduğunu
heç vaxt rəva bilməyib”. Bu cənab düz hədəfə düşünməsində, heç bir günahı yox idi. Əksinə,
vurmuşdu. Burda mənəvi hünər elə onda idi hətta bunun özü belə onun mənəvi qələbəsi
ki, təbiətən heç də sağlam olmayan Aşenbax, idi. Onun yaradıcılığı həqiqətdə gündəlik alın
əslində qətiyyən dünyaya bunun üçün gəl- təriylə müşayiət olunan əməyin bəhrəsi kimi
məmişdi və hər şeyə yalnız daimi çalış- yüzlərlə ayrı-ayrı tapıntıların əzəmətli bir
qanlığıyla nail olurdu. topluda birləşməsini təmin edirdi. Əgər ən
xırda detalları da daxil olmaqla, roman yaxşı
Həkimlər oğlana məktəbə getməyi qadağan idisə, səbəb yalnız bu idi ki, onun yaradıcısı,
etmişdilər və o, dərslərini evdə oxumağa vadar bir zamanlar doğma əyalətini süquta məcbur
olmuşdu. Tək-tənha, dostsuz böyüməyə edənlər kimi geri çəkilmədən, tərəddüdə yer
məcbur qalan Aşenbax hər halda bir həqiqəti qoymayan bir inadkarlıqla eyni yazı üzərində
vaxtında dərk edə bildi: o, elə bir nəslə apardığı işin gərginliyinə illər uzunu dözür, bu
mənsubdur ki, onlar üçün nadir insan olmaq işinə özünün ən yaxşı, ən məhsuldar saatlarını
qətiyyən istedad deyil, onun yetişməsi üçün sərf edirdi.
fiziki bir zəmindir. O, elə bir nəslə mənsub idi
ki, onun nümayəndələri nəyə malikdirlərsə, Əsər həm təsirli, həm də dərin olsun deyə,
hamısını tez bir zamanda verir, ömürlərinin əvvəla, hardasa sirli bir oxşarlıq, ikincisi isə
qocalıq çağına əliboş yetişirdilər. Lakin onun müəlliflə bütöv bir nəslin taleləri arasında
ən sevimli sözü “davam gətirmək” idi və o, bu bənzərlik olmalıdır. İnsanlar bilmir ki, bir sənət
fikirdə idi ki, bu əmrvari deyim onun Prussiyalı əsərini nəyə görə şöhrətlə mükafatlandırırlar.
Fridrix haqqında romanında mətanətli, Məsələdən xəbəri olmayanlar elə bilirlər ki,
qəhrəman stoisizmin bütün mahiyyətini, əsərdə yüzlərlə məziyyət kəşf ediblər – təki
mayasını özündə ehtiva etdirmiş və apofeozuna özlərinin alovlu marağının altına bir bünövrə
yüksələ bilmişdi. Özü də çox istəyirdi ki, qursunlar; lakin onların heyranlığının həqiqi
qocalanadək yaşasın. Çünki həmişə belə səbəbi, əslində tamamilə boş şeydir. Aşenbax
fikirləşirdi ki, həqiqətən, dahi və yalnız insan romanın keçidlərindən birində belə bir şey
ömrünün bütün pillələrində özünü göstərən yazmışdı ki, dahiyanə görünən nə varsa, –
sənət pərəstişə layiq ola bilər. əzab və dərdlərə, yoxsulluğa, yiyəsizliyə,
gücün azlığına, ehtiraslara və minlərlə maneəyə
İstedadının onun boynuna yük etdiyi baxmayaraq özünü elə həmin “baxmayaraq”
vəzifələri zəif çiyinlərində daşımağa məcbur kəlməsi içində təsdiqləyir... Lakin bu, heç də
olmasına baxmayaraq, çox ucalara qalxmaq təsadüfdən yazılan bir şey deyildi; bu, mühüm
istədiyindən, ilk növbədə özünüidarə qabiliy- bir bilgi, onun həyat və şöhrətinin düsturu,
yətinə ehtiyacı vardı, – xoşbəxtlikdən xarakterin- bütün yaratdıqlarının açarı idi və təəccüblü
dəki bu cəhət atasından keçmə irsi məziyyət deyil ki, bu düstur onun ən orijinal personaj-
idi. Başqalarının qırx, əlli yaşlarında öz larının xarakteri və davranışlarının mayasını
vaxtlarını zay elədikləri, sarsaq işlərlə məşğul təşkil edirdi.
olduqları, qiymətli planlarını ertələmək qərarına
üstünlük verdikləri bir zamanda o, gününə Onun sevib seçdiyi yeni, neçə yol
çiyinlərini, sinəsini soyuq su şırnağının altına təkrarlanmasına baxmayaraq, hər dəfə sırf
tutmaqla başlayır, sonra əlyazmasının hər iki fərdi sayıla bilən qəhrəman tipi barədə ağıllı
yanında gümüş şamdanlarda hündür mum bir ədəbiyyatçı artıq çoxdan yazıb ki, bu, “in-
şamlar yandırır, bir neçə saat ərzində yuxuda tellektual və yeniyetmə kişilik konsepsiyası”dır,
2016 o, sol əlini yumruq kimi sıxmışdı, – Başqa qurban verirdi. Bixəbərlərin Fridrixin
cür, yəni, bax belə, – o yumruğunu açaraq, qəhrəmanlıqlarla dolu həyatı cərəyan edən
Tomas Mann. Venesiyada ölüm əlini ət parçası kimi, kreslonun qoltuğundan “Mayya”nın bütün dünyasını, onun epik fonunu
ixtiyarsız yerə sallamışdı, – yaşamağı özünə vahid gücün və nəfəsin bir nöqtədə olduğunu
heç vaxt rəva bilməyib”. Bu cənab düz hədəfə düşünməsində, heç bir günahı yox idi. Əksinə,
vurmuşdu. Burda mənəvi hünər elə onda idi hətta bunun özü belə onun mənəvi qələbəsi
ki, təbiətən heç də sağlam olmayan Aşenbax, idi. Onun yaradıcılığı həqiqətdə gündəlik alın
əslində qətiyyən dünyaya bunun üçün gəl- təriylə müşayiət olunan əməyin bəhrəsi kimi
məmişdi və hər şeyə yalnız daimi çalış- yüzlərlə ayrı-ayrı tapıntıların əzəmətli bir
qanlığıyla nail olurdu. topluda birləşməsini təmin edirdi. Əgər ən
xırda detalları da daxil olmaqla, roman yaxşı
Həkimlər oğlana məktəbə getməyi qadağan idisə, səbəb yalnız bu idi ki, onun yaradıcısı,
etmişdilər və o, dərslərini evdə oxumağa vadar bir zamanlar doğma əyalətini süquta məcbur
olmuşdu. Tək-tənha, dostsuz böyüməyə edənlər kimi geri çəkilmədən, tərəddüdə yer
məcbur qalan Aşenbax hər halda bir həqiqəti qoymayan bir inadkarlıqla eyni yazı üzərində
vaxtında dərk edə bildi: o, elə bir nəslə apardığı işin gərginliyinə illər uzunu dözür, bu
mənsubdur ki, onlar üçün nadir insan olmaq işinə özünün ən yaxşı, ən məhsuldar saatlarını
qətiyyən istedad deyil, onun yetişməsi üçün sərf edirdi.
fiziki bir zəmindir. O, elə bir nəslə mənsub idi
ki, onun nümayəndələri nəyə malikdirlərsə, Əsər həm təsirli, həm də dərin olsun deyə,
hamısını tez bir zamanda verir, ömürlərinin əvvəla, hardasa sirli bir oxşarlıq, ikincisi isə
qocalıq çağına əliboş yetişirdilər. Lakin onun müəlliflə bütöv bir nəslin taleləri arasında
ən sevimli sözü “davam gətirmək” idi və o, bu bənzərlik olmalıdır. İnsanlar bilmir ki, bir sənət
fikirdə idi ki, bu əmrvari deyim onun Prussiyalı əsərini nəyə görə şöhrətlə mükafatlandırırlar.
Fridrix haqqında romanında mətanətli, Məsələdən xəbəri olmayanlar elə bilirlər ki,
qəhrəman stoisizmin bütün mahiyyətini, əsərdə yüzlərlə məziyyət kəşf ediblər – təki
mayasını özündə ehtiva etdirmiş və apofeozuna özlərinin alovlu marağının altına bir bünövrə
yüksələ bilmişdi. Özü də çox istəyirdi ki, qursunlar; lakin onların heyranlığının həqiqi
qocalanadək yaşasın. Çünki həmişə belə səbəbi, əslində tamamilə boş şeydir. Aşenbax
fikirləşirdi ki, həqiqətən, dahi və yalnız insan romanın keçidlərindən birində belə bir şey
ömrünün bütün pillələrində özünü göstərən yazmışdı ki, dahiyanə görünən nə varsa, –
sənət pərəstişə layiq ola bilər. əzab və dərdlərə, yoxsulluğa, yiyəsizliyə,
gücün azlığına, ehtiraslara və minlərlə maneəyə
İstedadının onun boynuna yük etdiyi baxmayaraq özünü elə həmin “baxmayaraq”
vəzifələri zəif çiyinlərində daşımağa məcbur kəlməsi içində təsdiqləyir... Lakin bu, heç də
olmasına baxmayaraq, çox ucalara qalxmaq təsadüfdən yazılan bir şey deyildi; bu, mühüm
istədiyindən, ilk növbədə özünüidarə qabiliy- bir bilgi, onun həyat və şöhrətinin düsturu,
yətinə ehtiyacı vardı, – xoşbəxtlikdən xarakterin- bütün yaratdıqlarının açarı idi və təəccüblü
dəki bu cəhət atasından keçmə irsi məziyyət deyil ki, bu düstur onun ən orijinal personaj-
idi. Başqalarının qırx, əlli yaşlarında öz larının xarakteri və davranışlarının mayasını
vaxtlarını zay elədikləri, sarsaq işlərlə məşğul təşkil edirdi.
olduqları, qiymətli planlarını ertələmək qərarına
üstünlük verdikləri bir zamanda o, gününə Onun sevib seçdiyi yeni, neçə yol
çiyinlərini, sinəsini soyuq su şırnağının altına təkrarlanmasına baxmayaraq, hər dəfə sırf
tutmaqla başlayır, sonra əlyazmasının hər iki fərdi sayıla bilən qəhrəman tipi barədə ağıllı
yanında gümüş şamdanlarda hündür mum bir ədəbiyyatçı artıq çoxdan yazıb ki, bu, “in-
şamlar yandırır, bir neçə saat ərzində yuxuda tellektual və yeniyetmə kişilik konsepsiyası”dır,
