در قتل عامی که در حد فاصل 30 مارس تا 3 آوریل 1918 توسط شورای باکوی بلشویک ها به سرکردگی استپان شائومیان و نیروهای مسلح ارمنی وابسته به حزب «دشناکسوتیون» به وقوع پیوست، بیش از 15 هزار آذربایجانی به قتل رسیدند.

در دوره ی جمهوری مردمی آذربایجان در سال های 1919 و 1920 روز 31 مارس به عنوان روز عزای عمومی اعلام گردید.

https://mod.gov.az/az/31-mart-azerbaycanlilarin-soyqirimi-gunu-413/

بلافاصله پس از انقلاب ماه اکتبر سال 1917، شورای بلشویک باکو به رهبری استپان شائومیان در شهر باکو، که سرشار از منابع نفت است، تشکیل گردید. بلشویک های روس و نیروهای مسلح ارمنی تعداد اندک مردم مسلح شهر باکو را در کوتاه زمانی خلع سلاح کرده و شروع به قتل عام مردم بی دفاع شهر نمودند. قتل عام ارامنه علیه مردم بی دفاع شهر پس از نزدیک شدن تیپ 36 ترکستان، و کشتی های جنگی «اردهان» و «کرانووسک» به سواحل شرقی شهر اندکی فروکش کرد. س. شائومیان در 13 آوریل سال 1918 در نامه ای که به شورای کمیساریای RSFSR ارسال نموده چنین عنوان نموده است: «طی نبردهایی که در تاریخ 30-31 مارس و اول آوریل در شهر باکو رخ داد ارتش سرخ شوروی ما و ارتش بین المللی که تشکیل داده ایم، ناوگان سرخ و رزمندگان ملی ارمنی که به ما پیوسته بودند، علاوه بر این، 3-4 هزار رزمنده ی وابسته به حزب «داشناکسوتیون» نیز در این نبرد در اختیار ما بودند.»

سید جعفر پیشه وری، رهبر جنبش آزادیبخش آذربایجان جنوبی، که در همان هنگام در باکو حضور داشته است، در مقاله ای با عنوان «مقدرات اولین حکومت شوروی باکو» این گونه می نویسد: «من با چشمان خود شاهد قتل عام انسان های بیگناه، به خصوص افراد بی طرف بودم. با چشمان خودم دیدم که جنازه ی کشته شدگان در کاروانسراها سوزانده می شد. این حرکت همراه با فجایع بسیار و نفرت انگیز بود. این که گروه های مسلح بدون آن که هیچ دلیلی وجود داشته باشد و صرفاً به علت نفرت درونی خود مردم بسیاری را قتل عام نمودند روح انسان را آزار می دهد.»

http://tarixinstitutu.az/personalities/view/109

اظهارات نزدیک به یک صد شاهد، که اسناد و مدارک آن از سوی کمیسیون تحقیقات فوق العاده جمهوری خلق آذربایجان گردآوری گردیده، مؤید آن است که گروه های ارمنی تا بن دندان مسلح و آموزش دیده که مسلح به مسلسل بودند، اقدام به قتل عام افراد سالخورده، کودکان، زنان نمودند، آنها وارد خانه های مسلمانان شده و، بدون آن که سؤالی بپرسند، آنها را از دم تیغ گذراندند، پیکرشان را با سرنیزه تکه پاره و سوراخ سوراخ نمودند، پیکر بچه ها را داخل آتش سوزان انداختند، و سرنیزه بر پیکر نوزادان سه چهار روزه فروبردند. ارامنه علاوه بر قتل عام مسلمانان اموال و املاک آنها را نیز از بین بردند و اشیای قیمتی آنها را تملک نمودند. تنها از یک چاه جسد 57 زن و دختر مسلمان پیدا شد. گوش و بینی آنها بریده شده بود، شکمهایشان پاره شده بود.

http://www.milliarxiv.gov.az/en/fovqelade-tehqiqat-komissiyasi

در خلال آن روزها، قوای مسلح شوروی در باکو، متشکل از داشناک های ارمنی، و بلشویک های روسها، اقدام به تخریب آثار باستانی و نمونه های هنر معماری ارزشمند، و ساختمان های عمومی و شخصی نموده و خسارات جبران ناپذیری به بار آوردند. پیش از همه چیز دفاتر روزنامه های «آچیق سوز» و «کاسپی» نمودند، مسجد تازه پیر و مسجد شاه، ساختمان «اسماعیلیه»، مسجد کیقباد ساخته شده در قرن چهاردهم که همجوار کاخ شروانشاهان بود، مهمان خانه های «اسکندریه»، «داغستان» و «اسلامیه» نمودند و صدها ساختمان مانند آن را در آتش کین خود سوزاندند.

http://soyqirim.az/link/2812

قتل عام در نقاط دیگر آذربایجان نیز ادامه یافت. در 18 مارس دو هزار داشناک مسلح به توپ و تیربار در مسیر خود به شاماخی 15 روستای مسلمان نشین را از بین بردند، سپس اقدام به محاصره ی شهر نموده و هزاران مسلمان را به صورت فجیع به قتل رساندند. ای. اف. نواتسکی، حقوقدان عضو کمیسیون تحقیقات فوق العاده به سختی توانست چند نفر آدم سالم در شهر کاملاً ویران شده ی شاماخی پیدا کرده و به عنوان شاهد اظهارات آنها را ثبت نماید.

http://elibrary.bsu.az/yenii/ebookspdf/Qm3tZMW0.pdf

روزنامه «آذربایجان» (به زبان روسی). «آخرین روزهای شاماخی»، 30 مارس 1919

کسانی که رهبری قتل عام شاماخی را بر عهده داشته اند: استپان لالایف (لالایان)، گاوریل کارااوغلانیان، گلبندیان، میخائیل ارزومانوف، کاراپت کارامانوف، شوشینتسا آقامالوف، ساموئل دالیف، پتروسیانتس و ارامنه ی ساکن در شاماخی.

محرم ذوالفقارلی: قتل عام شاماخی، 1918

بر اساس محاسبات انجام شده هنگام قتل عام 15-20 هزار نفر در باکو، 7 هزار نفر در شاماخی، و 6 هزار آذربایجانی در قوبا به قتل رسیده اند. تعیین شمار کشته شدنگان در شهرهای سالیان، نواحی، لنکران، کردمیر، میسر نگردید. علت امر این بود که بلشویک هایی که حکومت ملی را ساقط نمودند مانع ادامه ی رسیدگی شدند.

https://az.wikipedia.org/wiki/Mart_soyqırımı

مطابق فرمان صادره از سوی رهبر ملی مردم آذربایجان حیدر علی اف در تاریخ 26 مارس 1998، روز 31 مارس به عنوان روز قتل عام مردم آذربایجان نامگذاری گردید.

http://www.e-qanun.az/framework/4684